Recent heeft een opdracht van Elon Musk als hoofd van het ministerie voor Overheidsefficiëntie (DOGE) voor enige verwarring gezorgd, vooral onder ambtenaren en andere overheidsmedewerkers. De kern van de verwarring? Een zogenaamde ‘verplichting’ voor ambtenaren en andere overheidsmedewerkers in de VS om Musk een lijst van prestaties te mailen, onder dreiging van ontslag. Dit roept niet alleen juridische vraagstukken op, maar ook vragen over gezagsverhoudingen. Om te beginnen met: wanneer is er eigenlijk sprake van een gezagsverhouding?
Op grond van de Nederlandse wetgeving houdt een dienstverband in dat de werknemer aan een zeker gezag van de werkgever is onderworpen: die laatste kan aan de werknemer instructies en aanwijzingen geven. Heeft de werknemer een grote mate van vrijheid bij de uitvoering van zijn werkzaamheden of krijgt deze vrijwel nooit instructies van de werkgever, dan doet niets af aan het bestaan van een gezagsverhouding. Voor het bestaan van een gezagsverhouding is niet vereist dat daadwerkelijk aanwijzingen en instructies over de werkinhoud worden gegeven, voldoende is dat dergelijke aanwijzingen en instructies kunnen worden gegeven.
De gezagsverhouding is – naast het verrichten van arbeid en dit tegen loon - één van de drie essentialia van een arbeidsovereenkomst. De kwestie van gezagsverhouding is essentieel om te begrijpen of er sprake is van een formele arbeidsrelatie, met alle bijbehorende rechten en verplichtingen. Als er geen gezagsverhouding bestaat dan is er geen sprake van een arbeidsovereenkomst, maar van bijvoorbeeld van een overeenkomst van opdracht of aanneming. In dit kader is het niet altijd eenvoudig vast te stellen of een gezagsverhouding bestaat en is afhankelijk van alle omstandigheden van het geval. De Hoge Raad heeft in het Deliveroo-arrest en een aantal gezichtspunten (niet dwingend of limitatief) genoemd:
- de aard en de duur van de werkzaamheden;
- de wijze waarop de werkzaamheden en de werktijden worden bepaald;
- de inbedding van het werk en van degene die de werkzaamheden verricht in de organisatie en de bedrijfsvoering van degene voor wie de werkzaamheden worden verricht;
- het al dan niet bestaan van een verplichting de werkzaamheden persoonlijk uit te voeren;
- de wijze waarop de contractuele regeling van de verhouding tussen partijen tot stand is gekomen;
- de wijze waarop de beloning is bepaald en waarop deze wordt uitgekeerd, de hoogte van de beloning;
- de vraag of degene die de werkzaamheden verricht daarbij een commercieel risico loopt;
- de vraag of degene die de werkzaamheden verricht zich in het economisch verkeer als ondernemer gedraagt of kan gedragen bijvoorbeeld bij het verwerven van een reputatie of bij acquisitie.
Kort en goed: bij een gezagsverhouding is de werknemer aan een zeker gezag van de werkgever onderworpen. De werkgever kan aanwijzingen en instructies geven aan de werknemer. Het is echter niet altijd eenvoudig vast te stellen of er een gezagsverhouding bestaat. Dit is afhankelijk van alle omstandigheden van het geval én een aantal factoren, waaronder de aard van het werk, de rol van degene die de werkzaamheden verricht en de beloning. Deze overwegingen zouden ondernemers moeten aansporen om hun (arbeids)contracten eens goed onder de loep te nemen. Het is essentieel om ervoor te zorgen dat er duidelijkheid bestaat over de aard van de arbeidsrelatie, zodat de ondernemer niet voor verrassingen komt te staan als het op juridische en (mogelijk ook) fiscale zaken aankomt.
En als we dan weer terugkijken naar de situatie van Elon Musk en de overheidsmedewerkers in de VS, dan blijkt maar weer: waar in Nederland het gezag misschien juridisch vastligt in de (arbeids)contracten en het arbeidsrecht, is de uitvoering in de VS een stuk minder subtiel. Daar kan een e-mail met "je prestaties" zomaar het risico op ontslag inluiden... En dat is toch een ander soort gezag dan wij in Nederland kennen.
Heeft u vragen over uw gezagsverhouding of over andere arbeidsrechtelijke onderwerpen? Neem gerust contact met ons op! info@ahadvocaten.eu of 043 - 350 62 00