Coronavirus: overmacht of niet?

Is een beroep op overmacht mogelijk als u door het Coronavirus contractuele verplichtingen niet kunt nakomen?

Grote delen van de wereld worden momenteel getroffen door het Coronavirus. Dit heeft ook verstrekkende gevolgen voor het bedrijfsleven. Bedrijven komen in de problemen omdat personeel ziek is, grenzen worden gesloten en leveranciers niet (tijdig) kunnen leveren. Is een beroep op overmacht (ook wel ''force majeur'' genoemd) in dergelijke gevallen mogelijk?

Wat is overmacht?

Wanneer een partij zijn contractuele verplichtingen niet nakomt, kan zijn wederpartij bij de rechter nakoming afdwingen of schadevergoeding vorderen. Daarvoor is echter noodzakelijk dat het niet-nakomen aan de tekortschietende partij kan worden toegerekend, bijvoorbeeld doordat de situatie aan hem te wijten is of omdat het voor zijn risico komt. Kan de situatie niet aan de tekortschietende partijen worden toegerekend, dan spreken we van overmacht.

Het gevolg van overmacht is dat de wederpartij in beginsel geen nakoming kan afdwingen en geen schadevergoeding kan vorderen. Wel kan de wederpartij de overeenkomst ontbinden.

Wanneer slaagt een beroep op overmacht?

Of een beroep op overmacht vanwege het Coronavirus slaagt, is niet in zijn algemeenheid te zeggen. Dit zal met name afhangen van twee factoren: (1) de specifieke feitelijke omstandigheden en (2) de gemaakte contractuele afspraken.

1. Omstandigheden van het geval

Voor een beroep op overmacht moet het verrichten van de prestatie zelf verhinderd worden door bijvoorbeeld overheidsmaatregelen. Het is dus van belang om te bekijken of de prestatie op een andere manier alsnog kan worden verricht. Kunnen er bijvoorbeeld oproepkrachten worden ingezet om ziek personeel te vervangen? Kan het transport per boot in plaats van per vliegtuig plaatsvinden? Kan een omweg worden genomen om gesloten grenzen te omzeilen? In het ene geval zullen alternatieven beschikbaar zijn, in het andere geval juist niet. Dit soort omstandigheden zullen meespelen bij de vraag of een beroep op overmacht mogelijk is. 

Is het verrichten van een prestatie wel mogelijk maar niet meer wenselijk - bijvoorbeeld omdat de prijs van grondstoffen sterk is gestegen - dan zal dit in het algemeen geen beroep op overmacht rechtvaardigen.

2. Contractuele afspraken

Daarnaast kunnen in contracten en algemene voorwaarden afspraken zijn gemaakt over overmacht. Soms worden epidemieën en bepaalde overheidsmaatregelen specifiek genoemd als overmachtssituatie. Het kan echter ook omgekeerd zijn: een beroep op overmacht kan contractueel worden uitgesloten. Ook kan contractueel iets geregeld zijn over de mogelijkheden die een partij heeft bij overmacht, zoals bijvoorbeeld betaling opschorten, leveren in delen of de overeenkomst opzeggen. 

Wilt u een beroep op overmacht doen of doet uw wederpartij dat? Kijk dan altijd kritisch naar de feitelijke situatie (de oorzaak en de alternatieven) en let op de contractuele afspraken!

Naast overmacht biedt de wet ook de mogelijkheid om overeenkomsten te wijzigen in geval van onvoorziene omstandigheden. Hoe dat zit, leg ik uit in een ander artikel, dat u hier kunt lezen.